Füzûlî'den siirler ve açiklamalari 16...

16. KONU

Bu Tugrâ-yı Misâl-i Mahabbetdür ve Dîbâce-i Dîvân-ı Mihnetdür

Açıklama : Sevgi Fermanının Tuğrası ve Mihnet Divanının Önsözü

474. Beyit :
Dihkân-ı hadîka-i hikâyet
Sarrâf-ı cevâhir-i rivâyet

475. Beyit :
Ma’nî çemenine gül tikende
Söz riştesine Güher çekende

Açıklama 474-475 : Hikâye bahçesinin bahçevanı mânâ çimenine gül diktiğinde ve rivayet cevherinin sarrafı söz ipliğine inci dizdiğinde;

476. Beyit :
Kılmış bu revişde nüktedanlığ
Gül-rîzliğ ü Güher-feşanlığ

Açıklama : Şu şekilde nükteler sarf etmiş, güller saçmış ve inciler dağıtmış :

477. Beyit :
Kim hayl-i Arabda bir cevan-merd
Cem’iyyet-i izz ü câh ile ferd

478. Beyit :
Müstecmi’-i cümle-i fezâil
Bulmışdı riyâset-i kabâil

Açıklama 477-478 : Vaktiyle, Arap kavminden şeref ve itibar sahibi olmak hususunda eşsiz, bütün faziletleri şahsında toplamış asil bir insan, kabilelere başkan olmuştu.

479. Beyit :
Emrine Arab mutî’ü münkâd
Geh Basra makâmı gâh Bağdâd

Açıklama : Bütün Araplar onun emrine itaatle baş eğmişlerdi. Bazen Basra’yı, bazen Bağdad’ı karargah turardı.

480. Beyit :
Bir buk’ada olmayup karârı
Gezmekde geçerdi rüzgârı

Açıklama : Bir yerde karar kılmaz; zamanı, gezmekle geçerdi.

481. Beyit :
Her lahza ururdı ol yegâne
Serçeşmelere siyâh hâne

Açıklama : O biricik, her an su kenarlarına kara konaklar kurar;

482. Beyit :
Seyr eyler idi sürüp tena’um
Gözler üzere misâl-i merdüm

483. Beyit :
Evzâ’-ı hıyâm-ı müşg-fâmı
Halka şeb-i Kadr tek girâmî

Açıklama 482-483 : Oralarda safâler sürerek, gözler içinde gözbebeği misali ve halk içinde Kadir gecesi gibi aziz olan misk renkli çadırların vaziyetini seyr eyler idi.

484. Beyit :
Her menzile kim güzâr ederdi
Sahrânı benefşezâr ederdi

Açıklama : Her nereye yolu düşse, sahraları menekşe bahçesi haline getirirdi.

485. Beyit :
Gülzârlar içre lâle çağı
Benzerdi evine lâle dâğı

Açıklama : Lâle çağında, gül bahçesi içindeki evi, lâlenin üzerindeki siyah beneğe benzemekteydi.

486. Beyit :
Emvâli cemî’-i cinsden çoh
Ammâ bu cihanda vârisi yoh

Açıklama : Her insten malı mülkü çoktu, ama dünyada varisi yoktu.

487. Beyit :
Ger kılsa anı telef havâdis
Yoh bir halefi ki ola vâris

Açıklama : Hadiseler kendisini telef etse, bir halefi yoktu ki varisi olsun.

488. Beyit :
Ferzendsüz âdemî telefdür
Bâkî eden âdemi halefdür

Açıklama : Oğulsuz insan, telef olmuş sayılır. İnsanı ölümsüz kılan, halefidir.

489. Beyit :
Nesl ile olur bekâ-yı insân
Nazm-ı beşer ü nizâm-ı devrân

Açıklama : İnsanlığın bekası, beşeriyetin ve dünyanın düzeni nesil ile olur.

490. Beyit :
Can cevherinde bedeldür evlâd
Evlâd koyan koyar hemîn âd

Açıklama : Evlat, can mücevherine bedeldir. Dünyada evlat bırakan, adını ebedîleştirir.

491. Beyit :
Hoş ol ki halefden ola hoş-dil
Dünyâda bir oğlı ola kâbil

Açıklama : Ne mesuttur o kişi ki; dünyada kabiliyetli bir oğlu olup da halefden yana gönlü rahattır!

492. Beyit :
Pîrâyesi ola destgâha
Sermâyesi ola izz ü câha

Açıklama : Bu oğul onun tezgâhının süsü, mevki ve şerefinin sermayesi olur.

493. Beyit :
Ah er ola bir sefîh ü ser-keş
Etvârı kerîh ü Hulki nâhaş

Açıklama : Fakat eğer akılsız ve serkeş, hareketleri çirkin ve ahlâkı nahoş olursa, ne yazıktır!..

494. Beyit :
Teşnî’ ohına olup nişâne
Bîzâr ola andan ate ane

Açıklama : Ana, babası sürekli ayıplama oklarına hedef olarak ondan bıkıp usanırlar.

495. Beyit :
Elkısa ol afdal-i kabâil
Ol pîr-i hamîdetü’l-hasâil

496. Beyit :
Ferzende olup hemîşe tâlib
Tahsîl-i bekâ-yı nesle râgıb

497. Beyit :
Çoh mâh-likâ sanemler aldı
Çoh turfe zemîne tohm saldı

Açıklama 495-497 : Hasılı, o kabilelerin en erdemli insanı ve iyi huylusu olan o reis, devamlı çocuk sahibi olmayı isteyerek ve neslinin bekasını temin etmeye çalışarak birçok ay yüzlü güzeller aldı ve çok taze zeminlere tohum saldı.

498. Beyit :
Çoh nezrler etdi her mezâra
Çoh kıldı nîyâz Kirdgâra

Açıklama : Her önüne gelen türbeye sayısız adaklar adadı ve Allah’a pek çok yalvardı.

499. Beyit :
Te’sîr kılup figân ü âhı
Avn etdi inâyet-i İlâhî

Açıklama : Sonunda feryad ve figanı tesirli oldu da Allah’ın inayeti imdada yetişti.

500. Beyit :
Bir gece açıldı bâb-ı rahmet
Buldı eser-i duâ icâbet

Açıklama : Bir gece rahmet kapısı açıldı ve duanın kabulü gerçekleşti.

501. Beyit :
Maksad şem’i münevver oldı
Sandûk-ı emel dür ile doldı

Açıklama : Arzusunun mumu yandı ve emel sandığı inci ile doldu.

502. Beyit :
Tedrîc ile kıldı kilk-i takdîr
Nakş-ı garazı rahimde tasvîr

Açıklama : Takdir kalemi arzusunun nakşını rahimde yavaş yavaş şekillendirdi.

503. Beyit :
Ber verdi nihâl-i bâğ-ı maksûd
Açıldı gül-i hadîka-i cûd

Açıklama : İstek bahçesinin fidanı yemiş verdi ve cömertlik bahçesinin gülü açıldı!

504. Beyit :
Çün va’de erişdi doğdı bir ay
Hurşîd ruhiyle âlem-ârây

Açıklama : Vâde erişince öyle bir ay doğdu ki; güneş onun yanağından aldığı ışıkla alemi süslemekte…

505. Beyit :
Şâd oldılar andan ate ane
Şükrâne verildi çoh hizâne

Açıklama : Anne baba ondan pek sevindiler ve şükür olarak hazineler dağıttılar.

506. Beyit :
Elkıssa ademden oldı peydâ
Bir tıfl-ı müzekker ü müzekkâ

Açıklama : Velhasıl, yokluktan bir kusursuz erkek çocuk vücuda geldi :

507. Beyit :
Hurşîd kimi kemâle kâbil
İsâ kimi tıflıkda kâmil

Açıklama : Güneş gibi yükselmeye kabiliyetli, İsa gibi daha çocukluğunda kâmil (idi).

508. Beyit :
Ol dem ki bu hâkdâna düşdi
Hâlini bilüp figâna düşdi

Açıklama : Yeryüzüne düşer düşmez halini bilerek figana başladı.

509. Beyit :
Âhır günine evvel eyleyüp yâd
Ahıtdı sirişk kıldı feryâd

Açıklama : Son gününe önceden düşünerek gözyaşı döktü ve feryad etti.

510. Beyit :
Ya’nî ki vücûd dâm-ı gamdur
Azâdelerun yeri ademdür

511. Beyit :
Her kim ki esîr olur bu dâma
Sabr etse gerek gam-ı müdâma

Açıklama 510-511 : Sanki şöyle diyordu: “Varlık, gam tuzağıdır; hürlerin yeri ise yokluktur. Kim bu tuzağa düşerse, artık ebedî sıkıntılara katlansa gerekir.”

512. Beyit :
Olmışdı zebân-ı hâli gûyâ
Söylerdi ki ey cefâcı dünyâ

513. Beyit :
Bildüm gamunı senün ki çohdur
Gam çekmeğe bir harîf yohdur

Açıklama 512-513 : Hal dilini konuşur olmuştu… Diyordu ki: “Ey cefacı dünya! Anladım ki senin gamın çoktur ve bu gamları çekmeğe bir usta yoktur.”

514. Beyit :
Geldüm ki olam gamun harîfi
Gel teribe kıl men-i zaîfi

Açıklama : “Geldim ki gama çekmenin ustası olayım. Gel ben zayıfın görgüsünü artır!”

515. Beyit :
Er handa gam olsa kılma ihmâl
Cem’ eyle dil-i hazînüme sal

Açıklama : Her nerede gam bulunursa; ihmal etme, topla hepsini benim gönlüme sal!..

516. Beyit :
Hem ver mana gam yemek kemâil
Hem âlemi gamdan eyle hâlî

Açıklama : Hem bana gam çekme olgunluğunu bağışla, hem de alemi gamdan halâs eyle!..

517. Beyit :
Peyveste meni esir-i gam kıl
Kem kılma nasîbümi kerem kıl

Açıklama : Beni daima gam esiri kıl!.. Kerem eyle (gamdan) nasibimi az eyleme!...

518. Beyit :
Zevk ile geçürme rûzgârum
Fânî olana yoh i’tibârum

Açıklama : Zamanımı zevk ile geçirtme; (çünkü) fani olana itibarım yoktur.

519. Beyit :
Ey aşk garîb-i âlem oldum
Âvâre-i vâdi-i gam oldum

Açıklama : Ey aşk! Alemin garibi, gam vadisinin avaresi oldum.

520. Beyit :
Tedbîr-i gam etmek olmaz oldı
Geldüm gerü getmek olmaz oldı

Açıklama : Gama çare bulmanın imkânı kalmadı; ( bu dünyaya) geldim; artık geri dönmek mümkün değil.

521. Beyit :
Senden dilerem meded ki dâim
Temkînüm ola senünle kâim

Açıklama : Senden daima meded diliyorum ki huzur ve sükûnum seninle kaim olsun.

522. Beyit :
Bir bezmde kim şârabı kandur
Sâkî cellâd-ı bîemandur

523. Beyit :
Bir mey mana sun ki mest ü medhûş
Dâim özümi kılam ferâmûş


Açıklama 522-523 : Şarabı kan ve sakisi amansız cellad olan bu meclisde bir şarap olsun ki, mest ve dehşete düşmüş olarak daima kendimi unutayım;

524. Beyit :
Ne geldüğümi bilem cihâna
Ne anı ki nişedür zemâne

Açıklama : Ne cihana geldiğimi bileyim, ne de zamanın ne olduğunu öğreneyim!

525. Beyit :
Âlem gözüme görünmeye hîç
Bu riştede bulmayam ham u pîç

Açıklama : Alem gözüme hiç görünmesin ve bu hayat ipinde hiç kıvrım ve düğüm bulmayayım!

526. Beyit :
Dâye anı pâk kıldı kandan
Kaldurdı bu tîre hâkdandan

Açıklama : Dadısı onu kandan temizleyerek bu kara yerden kaldırdı.

527. Beyit :
Guslin verüp âb-ı çeşm-i terden
Süt yerine verdi kan ciğerden

Açıklama : Onu taze göz yaşı ile yıkayarak, süt yerine, ciğerinden kan verdi.

528. Beyit :
Akvâm u kabâili olup şâd
Ol nev-rese Kays koydılar ad

Açıklama : Kavim ve kabilesi sevinerek o küçüğe Kays adını verdiler.

529. Beyit :
Can ile kılurdı dâye i’zâz
Esbâb-ı kemâl-i terbiyet sâz

Açıklama : Dadı, canla başla ona ihtimam gösteriyor, en güzel şekilde büyütülmesi için ne lâzımsa yapıyordu.

530. Beyit :
Lâkin o edüp hemîşe nâle
Hoşnûd değüldi hîç hâle

Açıklama : Lâkin o boyuna feryat editordu; halinden hiç hoşnut değildi.

531. Beyit :
A’zâsın edüp eliyle efgâr
Eylerdi müdâm nâle-i zâr

Açıklama : Azalarını elleriyle yaralıyor, mütemadiyen inleyerek ağlıyordu.

532. Beyit :
Süt içse sanurdı kim içer kan
Emcek görünürdi ana peykân

Açıklama : Süt içse, kan içti sanıyor; meme ona ok gibi görünüyordu.

533. Beyit :
Yoh idi firîb ile kârarı
Yanında firîbün i’tibârı

Açıklama : Oyun ile avunmuyor, oyuncağa bakmıyordu.

534. Beyit :
Bir gün anı gezdürürdi dâye
Derdini yetürmeğe devâya

Açıklama : Bir dün dadısı derdine deva bulmak için çocuğu gezdirmekte idi;

535. Beyit :
Bir evde meğer ki bir perî-veş
Ol tıflı görüp besî müşevveş

Açıklama : O sırada evin birinde peri gibi bir güzel, bu çocuğu çok üzgün ve şaşkın gördü;

536. Beyit :
Rahm etdi eline aldı bir dem
Tıfl anı görünce oldı hurrem

Açıklama : Acıyıp, onu bir an için kucağına aldı. Çocuk onu görünce sevinçle doldu;

537. Beyit :
Hüsnine bahup karâr dutdı
Feryâd ü figânını unutdı

Açıklama : Güzelliğine bakıp sustu; feryat ve figanını unuttu;

538. Beyit :
Oldukça elinde oldı handân
Düşdükde elinden etdi efgân

Açıklama : Onun ellerinde bulundukça hep güldü, kucağından uzaklaştığında da ağlamaya başladı;

539. Beyit :
Mâhiyyetini çü dâye bildi
Ol mâhı ana enîs kıldı

Açıklama : Dadı, durumu kavrayınca o ay yüzlüyü çocuğa yoldaş eyledi;

540. Beyit :
Oldı bu dahi anunla mu’tâd
Ne dâye ne ane eyledi yâd

Açıklama : Çocuk da ona bağlanarak ne dadı aradı ne ana…

541. Beyit :
Zâtında çü var idi mahabbet
Mahbûb görünce dutdı ülfet

Açıklama : Kendinde muhabbet olduğu için, (o) güzeli gördüğünde alışıp kaynaştı.

542. Beyit :
Aşk idi ki oldı hüsne mâil
Hüsni ne bilürdi tıfl-ı gâfil

Açıklama : Aşk idi aslında güzelliğe meyleden; yoksa zavallı bir çocuk güzelliği ne bilirdi!..

543. Beyit :
Ma’lûm idi ehl-i hâle ol hâl
Kim nüsha-i aşkdur bu timsâl

544. Beyit :
Elbette bu tıflı zar eder aşk
Âşüfte-i rûzgâr eder aşk

Açıklama 543-544 : Hal ehli insanlar bu durumun bir aşk örneği olduğunu, bu çocuğu da elbette sadece aşkın ağlatıp inlettiğini, onu böyle dünyasının en perişanı haline getirenin aşk olduğunu biliyorlardı.

545. Beyit :
Elbette kılur bu subh te’sîr
Hurşîd çıhup olur cihan-gîr

Açıklama : Elbette bu sabah, tesirini gösterecek; güneş doğacak ve dünyayı tutacaktır.

546. Beyit :
Çün terbiyeti edip o dâye
Verdi eser-i tamâm ol aya

547. Beyit :
Gün günden edüp kemâl hâsıl
Ol mâhı nev oldı bedr-i kâmil

Açıklama 546-547 : Dadı, çocuğu güzelce yetiştirip, o aya tam bir eser hüviyeti verdikten sonra, o yeni ay her gün biraz daha gelişerek tam bir dolunay haline geldi.

548. Beyit :
Geldükçe mey-i vefâdan eyyâm
Her devrde sundı ana bir câm

Açıklama : Günler, geldikçe her devirde ona vefa şarabından bir kadeh verdi.

549. Beyit :
Tâ kıldı anı tamâm ser-mest
Tedrîc ile dâm-ı aşka pâ-best

Açıklama : Nihayet onu tam anlamıy ile mest ederek yavaş yavaş ayağını aşk tuzağına bağladı.

550. Beyit :
Çün sür’at ile dönüp zemâne
On yaşına yetdi ol yegâne

551. Beyit :
Babasına muktezâ-yı âdet
Farz oldı ki anı ede sünnet

Açıklama 550-551 : Zaman hızla geçerek , o biricik, on yaşına ulaştığında babasına adet gereği, onu sünnet ettirmek farz oldu.

552. Beyit :
Cem etdi ehâli-i diyârı
Her sâhib-i izz ü i’tibârı

Açıklama : Memleket ahalisini, bütün şeref ve itibar sahiplerini topladı.

553. Beyit :
Bezl eyledi ol kadar zer ü sîm
Kim yetdi kıyâsa farkdan bîm

Açıklama : O kadar altın ve gümüş harcadı ki, fakirlik korkusu son haddini buldu.

554. Beyit :
Halk anda görende kesret-i mâl
Bîm oldı ki mün’akis ola hâl

Açıklama : Halk orada bu kadar çok mal görünce, durumun tersine döneceğinden korkulmaya başlandı.

555. Beyit :
Ol sâf-zamîr ü pâk-meşreb
Bir bezmgeh eyledi müretteb

556. Beyit :
Kim görmedi anı çeşm-i sâgar
Cemşîdden özgeye müyesser

Açıklama 555-556 : O saf gönüllü ve temiz tabiatlı adam öyle bir meclis düzenledi ki; kadehin gözü, böyle bir meclisin şimdiye kadar Cemşid’den başkasına nasip olduğuna şahit olmamıştı.

557. Beyit :
İtmâma yetüp tarîk-i sünnet
Ta’lîm-i ulûma yetdi nevbet

Açıklama : Sünnet işi bittikten sonra, sıra ilim öğretilmesine geldi.

558. Beyit :
Esbâb ana eyleyüp merettep
Verdiler anunla zîb-i mekteb

Açıklama : Çocuğa ders levâzımatı hazırlayıp, onunla mektebe süs verdiler.